Zobowiązanie
podatkowe najczęściej wygasa w drodze zapłaty podatku. Istnieje
jednak szereg innych sposobów na uregulowanie należności
wobec fiskusa. Jednym z nich jest potrącenie wzajemnych należności.
Rozwiązanie choć nieco awaryjne może być pomocne o przydatne w
sytuacji, gdy z jednej strony przedsiębiorca nie ma środków
na zapłatę podatku, a z drugiej wykonał umowę o oczekuje na
wypłatę wynagrodzenia np. od jednostek samorządu terytorialnego.
Z
pogarszającą się sytuacją gospodarczą, mniejsze samorządy
gminne mogą mieć problem z płynnością finansową. Co prawda
samorządy mają możliwość zaciągania krótkoterminowych
pożyczek i kredytów, by zachować płynność (np. kredyt w
rachunku), jednak takie zobowiązania mogą kosztować. Jeżeli
podatnicy gminni są również dostawcami samorządu, obie
strony mogą się starać o wzajemną kompensatę na podstawie
Ordynacji podatkowej. Kompensata jest rozwiązaniem korzystnym dla
przedsiębiorcy, szczególnie jeżeli ma on problem z
uzyskaniem środków finansowych od swoich wykonawców.
Dla gminy jest to szansa uniknięcia nowych zobowiązań, a także
sankcji związanych z naruszeniem dyscypliny finansów
publicznych, jeżeli zobowiązanie z tytułu umowy z dostawcą nie
zostanie wykonane w terminie. Potwierdza to zalety awaryjnego
rozwiązania jakim jest kompensata.
Kompensata
(potrącenie) może mieć miejsce w sytuacji, gdy co najmniej dwa
podmioty są wobec siebie dłużnikami i wierzycielami. Mogą oni
rozliczyć się potrącając wzajemnie swoje należności. Podmiot,
którego zobowiązanie jest wyższe dopłaca nadwyżkę
wierzycielowi.
Przedsiębiorca,
który wykona zamówienie na rzecz jednostki samorządu
terytorialnego może potrącić swoje zobowiązania podatkowe oraz
zaległości wraz z odsetkami za zwłokę z tytułu tzw. podatków
samorządowych z wzajemnej, bezspornej i wymagalnej wierzytelności
wobec jednostki samorządu terytorialnego.
Podatki
samorządowe to: podatek od nieruchomości, podatek od środków
transportów, podatek od spadków i darowizn, podatek od
czynności cywilnoprawnych, podatek rolny, leśny, karta podatkowa.
Potrącenie
może mieć miejsce w sytuacji, gdy przedsiębiorca wykonał
zamówienie na podstawie umów zawartych w trybie
przepisów o zamówieniach publicznych. Warunkiem jest by
potrącenie zostało dokonane przez tego podatnika i z tej
wierzytelności. Oznacza to, że do potrącenia nie dojdzie w
sytuacji gdy wierzytelność np. zostanie zbyta.
Wierzytelność
jest wzajemna, gdy obie strony posiadają wobec siebie roszczenie,
czyli występują jednocześnie w roli dłużnika i wierzyciela, np.
przedsiębiorca jest podatnikiem podatku od nieruchomości, a
jednocześnie, gmina (organem podatkowym jest w tym przypadku
burmistrz, wójt, prezydent miasta), na rzecz której
powinien wpłacić ten podatek jest dłużnikiem z tytułu wykonanej
przez niego usługi.
Wierzytelność
jest bezsporna, gdy strony nie kwestionują jej istnienia, wielkości
i terminu płatności (wyrok NSA z dnia 13 lutego 2007 r.,
sygn. akt II FSK 256/06). Wierzytelność
staje się wymagalna wraz z upływem terminu płatności.
Rozliczenie
w drodze potrącenia może być dokonane z urzędu albo na wniosek
przedsiębiorcy. W pierwszym przypadku, potrącenie następuje z
dniem wydania z urzędu postanowienia o potrąceniu. Gdy
przedsiębiorca się z nim nie zgadza, może złożyć zażalenie. W
drugim przypadku, gdy z inicjatywą potrącenia wychodzi
przedsiębiorca, wniosek powinien złożyć do odpowiedniego dla
danego podatku organu (czyli wójta, burmistrza, prezydenta,
ale w przypadku PCC, podatku od spadków i darowizn oraz karty
podatkowej właściwym organem jest naczelnik urzędu skarbowego). W
przypadku złożenia wniosku potrącenie następuje z dniem jego
złożenia, gdy wniosek ten został uwzględniony. Gdy właściwy
organ podatkowy nie przychyli się do złożonego przez
przedsiębiorcę wniosku, musi wydać decyzję (istnieje możliwość
odwołania się od tej decyzji).
Co
ważne, przedsiębiorca ma możliwość także złożenia wniosku o
zaliczenie wierzytelności na poczet przyszłych zobowiązań
podatkowych.
Możliwość
potrącenia przysługuje również podatnikom w stosunku do
gminy, powiatu lub województwa z tytułu:
prawomocnego
wyroku sądowego wydanego na podstawie art. 417 (odpowiedzialność
za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub
zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej) lub art. 4172
Kodeksu cywilnego (żądanie naprawienia szkody na osobie
wyrządzonej przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej);
prawomocnej
ugody sądowej zawartej w związku z zaistnieniem okoliczności
przewidzianych w art. 417 lub art. 4172 Kodeksu cywilnego;
nabycia
przez gminę, powiat lub województwa nieruchomości na cele
uzasadniające jej wywłaszczenie lub wywłaszczenie nieruchomości
na podstawie przepisów o gospodarce nieruchomościami;
odszkodowania
orzeczonego w decyzji wydanej przez wójta, burmistrza
(prezydenta miasta), starostę lub marszałka województwa.
Możliwość
rozliczenia swoich zobowiązań wobec fiskusa mają także podatnicy
podatków stanowiących dochód budżetu państwa (np.
VAT, CIT, PIT). Zobowiązania podatkowe oraz zaległości podatkowe
wraz z odsetkami za zwłokę w tych podatkach podlegają potrąceniu
z wzajemnych, bezspornych i wymagalnych wierzytelności podatnika
wobec państwowych jednostek budżetowych z tytułu zamówień
wykonanych przez niego na podstawie umów zawartych w trybie
przepisów o zamówieniach publicznych. W tym przypadku
również jest ograniczenie, by potrącenie zostało dokonane
przez tego podatnika i z tej wierzytelności. Ten sposób
wygasania zobowiązania w praktyce jednak nie znajdzie uzasadnienia
do szerokiego zastosowania. Problem niewypłacalności lub utraty
płynności finansowej będzie dotyczyć raczej mniejszych samorządów
gminnych, niż państwowych jednostek budżetowych.
Państwowymi
jednostkami budżetowymi są np. ministerstwa, urzędy wojewódzkie,
urzędy i izby skarbowe oraz inne urzędy administracji rządowej, a
także sądy, komendy policji, jednostki wojskowe.